Wypalenie zawodowe może dotknąć każdą osobę czynną zawodowo, bez znaczenia, czy pracujesz od 5 lat w biurze, masz za sobą 10 lat pracy jako lekarz, albo od 20 lat prowadzisz osiedlowy sklepik z warzywami.
Czujesz się wyczerpany, rozdrażniony, a na myśl o wstawaniu rano do pracy boli Cię głowa? A jeśli są to objawy wypalenia zawodowego, to jak zareagować, co robić i gdzie szukać pomocy? Wbrew pozorom i wbrew opinii niektórych osób, wypalenie zawodowe jest realnym problemem, a nie fanaberią – a niestety, takie przekonanie wciąż funkcjonuje.
Wagę problemu dostrzegła nawet Światowa Organizacja Zdrowia, która wprowadziła odpowiednie regulacje prawne. Od 1 stycznia 2022 roku obowiązuje przepis w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11), w którym WHO uznała wypalenie zawodowe za czynnik wpływający na stan zdrowia.
Zgodnie z definicją wypalenie zawodowe to syndrom zawodowy, którego efektem jest przewlekły stres w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie poradzić.
Aby uzmysłowić pracownikom i pracodawcom, jak istotne i problematyczne jest to zjawisko, 14 września obchodzony jest Dzień Walki z Wypaleniem Zawodowym.
Kwestia wypalenia zawodowego wg WHO
Trudno jest jednoznacznie określić, czym jest wypalenie (każdy odczuwa je indywidualnie), dlatego WHO wskazała kilka cech typowych dla tego stanu. Wg WHO wypalenie zawodowe charakteryzuje się:
- uczuciem wyczerpania energii lub wyczerpania,
- zwiększonym dystansem psychicznym wobec własnej pracy lub poczuciem negatywizmu, lub cynizmu związanego z wykonywaną pracą,
- istnieniem poczucia braku skuteczności i braku osiągnięć.
Fazy wypalenia zawodowego – na co trzeba zwrócić uwagę
Dzięki wieloletnim badaniom i analizom naukowcy określili, jak rozwija się wypalenie zawodowe – jakie są jego początkowe symptomy i kolejne fazy.
Pierwsze oznaki, które powinny Cię zaniepokoić, to znużenie, brak energii i zmęczenie. Te objawy należy oceniać w kontekście pracy zawodowej, a nie odnosić do innych aspektów życia. Jeśli ten stan trwa i przedłuża się, to kolejnymi objawami są wyczerpanie, różnorakie problemy ze snem (bezsenność lub wręcz odwrotnie – nadmierna senność), a także apatia oraz rozdrażnienia. W konsekwencji może rozwinąć się potrzeba izolowania się od innych, obniżenie samooceny, a nawet depresja.
Jeśli na podstawie ww. objawów mielibyśmy określić, jak postępuje wypalenie zawodowe, to można przyjąć, że stan ten da się podzielić na trzy etapy:
- wyczerpanie emocjonalne (nadmierne zmęczenie i wyeksploatowanie),
- stadium depersonalizacji i cynizmu (dystansowanie się np. od współpracowników),
- obniżenie zadowolenie z pracy (spadek poczucia własnej wartości w pracy).
W publikacji „Sposoby na stres. Poradnik dla pracownika” Państwowa Inspekcja Pracy zaproponowała jeszcze inne ujęcie faz wypalenia zawodowego:
- stadium ostrzegawcze (przygnębienie, bóle głowy, bezsenność),
- stadium drugie (spadek efektywności, wybuchy irytacji),
- stadium chroniczne (wyobcowanie, kryzysy w innych sferach życia).
Jaka jest skala problemu
Badacze starają się określić, jak wiele osób cierpi na wypalenie i kto jest na nie bardziej podatny. Jedna z takich analiz przeprowadzona w Polsce, pokazała, że 31% pracowników umysłowych ma poczucie wypalenia zawodowego. Choć duża część badanych nie stwierdziła wprost, że czuje się wypalona, to jednak zgłaszała objawy takie jak między innymi: stałe zmęczenie (22%), przygnębienie (21%) oraz brak im wiary we własne możliwości (18%).
Z wielu badań wynika również, że bardziej narażone są te osoby, które mają stały i bezpośredni kontakt z klientami (innymi osobami). Długotrwała praca w warunkach zaangażowania w pomaganie innymi jest jednym z głównych “wyzwalaczy” wypalenia. Z tego powodu grupami szczególnie narażonymi na to zjawisko są pracownicy służby zdrowia czy policji.
Nie bez znaczenia pozostaje także środowisko pracy – ci, którzy muszą radzić sobie z nieprzyjemną atmosferą w miejscu pracy (skonfliktowany zespół, apodyktyczny przełożony), są dużo mocniej narażeni na wypalenie zawodowe. Podobny skutek wywołuje także praca w miejscu niebezpiecznym, czy narażonym na wypadki (np. place budowy).
Sposoby na wypalenie zawodowe
Odpowiedzialny pracodawca minimalizuje ryzyko wystąpienia wypalenia zawodowego u swoich pracowników. Odpowiedzialny pracownik samemu, we własnym zakresie analizuje swoje zachowania, swój stan zdrowia i może podejmować adekwatne działania. Tylko w ten sposób można zapobiegać wypaleniu.
Zatem co konkretnie robić? Jak realnie przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu? Co może pomóc i czego warto spróbować?
Z punktu widzenia pracodawcy najlepsze są rozwiązania systemowe nakierowane na pracowników firmy. Mogą być to szkolenia podnoszące kompetencje językowe, specjalistyczne kursy uzupełniające/aktualizujące wiedzę zdobytą przed laty czy też szkolenia miękkie (np. związane z walką ze stresem czy rozwiązywaniem konfliktów). Doskonałym rozwiązaniem są także programy wellbeingowe.
Istnieje wiele możliwości, wystarczy tylko (i aż!) odpowiednio zdiagnozować potrzeby pracowników – jako grupy oraz poszczególnych osób – i dobrać dla nich odpowiednie narzędzia szkoleniowe. Idea lifelong learning jest niezwykle pomocna w walce z wypaleniem zawodowym.
Nie daj się!
A co ty możesz zrobić, jeśli czujesz, że Twoja praca Cię męczy, stresuje, przygnębia? Jeśli boisz się wypalenia zawodowego, pomyśl, czy nie warto zrobić najlepszego możliwego kroku – zainwestowania w siebie! Zastanów się, czy nie lepiej potraktować taki stan jako impuls do działania, zamiast do izolowania się i bierności.
Może właśnie nadszedł Twój czas – czas na zdobywanie świata, czas na otwarcie się na nowe, czas na odważne decyzje!
Nie ma nic lepszego, niż inwestycja w siebie. Nie warto patrzeć na specjalistyczne szkolenia jak na koszt, ale wręcz odwrotnie. To jest lokata kapitału – zaprocentuje to za miesiąc, za kwartał, może za pół roku, ale zaprocentuje!
Jeśli czujesz, że potrzebujesz zmiany, bo wypalenie Cię po prostu zżera, nie wahaj się. Uczenie się przez całe życie jest ucieczką do przodu – zamiast tkwić w koszmarnym miejscu, pomyśl o sobie.
Może pora zdobyć nowe kompetencje językowe i aplikować do innej (lepszej) firmy? Może to szansa nauczenie się profesjonalnej obsługi klienta i spróbowania swoich sił w zupełnie nowym zawodzie? Może właśnie teraz powinieneś skupić się na swoich umiejętnościach menadżerskich, rozwinąć je i zdobyć upragniony awans?
Wypalenie zawodowe jest ogromnym problem współczesnego świata, ale można z nim walczyć. Trzeba robić to już od pierwszych symptomów oraz robić to z determinacją i zaangażowanie. Jeśli postawisz na rozwijanie kompetencji, zdobywanie nowych umiejętności, poszerzanie dotychczasowej wiedzy, wówczas wypalenie Ci niestraszne!